Australia – kto tu rządzi i jak to przebiega?
Data publikacji 6 listopada, 2023Australia, oficjalnie zwana Związkiem Australijskim (Commonwealth of Australia), jest federacyjną monarchią konstytucyjną, połączoną unią personalną z Wielką Brytanią jako jeden z Commonwealth realms. Jej ustrój polityczny, który ewoluował przez wiele lat, jest połączeniem unikalnych elementów charakterystycznych dla systemu westminsterskiego i federalizmu zaczerpniętego z systemu politycznego USA. Zatem odpowiedzmy sobie na pytanie Australia – kto tu rządzi?
W tym artykule poruszamy następujące tematy:
- historia ustroju Australii
- konstytucja Australii
- władza wykonawcza
- struktura administracyjna Australii
- prawo wyborcze w Australii
- polityka zagraniczna Australii
- przyszłość polityki Australii
Historia ustroju Australii
Związek Australijski powstał 1 stycznia 1901 roku jako federacja sześciu kolonii brytyjskich istniejących wcześniej na kontynencie australijskim. Początkowo Australia była dominium brytyjskim, ale w 1931 roku, na mocy statutu westminsterskiego, dominia zostały zrównane w swym statusie z Wielką Brytanią. To można uznać za symboliczną datę pełnej niepodległości Australii.
Ewolucja statusu Australii
Zmiany prawne usankcjonowane w Statucie zachodziły ewolucyjnie przez wiele lat wcześniej. Dodatkowo, Australia dokonała ratyfikacji Statutu dopiero w roku 1942, choć w ustawie ratyfikacyjnej znalazł się zapis, iż obowiązuje on retroaktywnie od września 1939 roku. Kolejnym etapem w rozluźnianiu więzi między Australią a jej dawną metropolią były ustawy pod nazwą Australia Act, przyjęte niemal równocześnie w 1986 roku przez parlamenty w Canberze i Londynie. Wprowadzały one pełne rozdzielenie systemów sądownictwa w obu krajach.
Monarchia versus Republika
W 1999 roku w Australii odbyło się referendum w sprawie zniesienia monarchii i wprowadzenia republiki. Zakończyło się ono porażką ruchu republikańskiego, choć temat ten wciąż powraca w australijskiej debacie publicznej.
Konstytucja Australii
Australia, w przeciwieństwie do Wielkiej Brytanii, posiada spisaną konstytucję. Jej tekst został opracowany przez konstytuantę pracującą w latach 1897–1898. Następnie – po pewnych modyfikacjach wprowadzonych podczas ostatnich negocjacji między rządami sześciu kolonii – został przyjęty w referendach przez obywateli każdej z nich. W 1900 parlament brytyjski przyjął ustawę o konstytucji Związku Australijskiego, która oficjalnie przyznawała Australii status dominium i nadawała konstytucję.
Zmiana Konstytucji
Zmiana konstytucji możliwa jest wyłącznie w drodze referendum ogólnokrajowego, przy czym niezbędne jest uzyskanie tzw. podwójnej większości: zmianę musi poprzeć większość mieszkańców Australii liczonych łącznie, ale również większość stanów (tzn. projekt zmian musi uzyskać poparcie większości głosujących w co najmniej czterech stanach). W dotychczasowej historii odbyły się 44 referenda konstytucyjne, ale tylko w ośmiu z nich zmiany zostały przyjęte. Ostatni raz miało to miejsce w 1977 roku.
Władza ustawodawcza
Władzę ustawodawczą na szczeblu federalnym sprawuje Parlament Australii. Formalnie w jego skład wchodzą król Australii, Senat oraz Izba Reprezentantów. Rola króla w procesie stanowienia prawa jest symboliczna, dlatego przyjęło się uważać australijski parlament za bikameralny.
Prawo inicjatywy ustawodawczej
Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje wyłącznie członkom parlamentu. Przedłożenia rządowe muszą być oficjalnie „sponsorowane” przez jednego z parlamentarzystów. Jako pierwsza projekt rozpatruje ta izba, której członek jest projektodawcą. Do wejścia w życie ustawy niezbędne jest przyjęcie jej w identycznym brzmieniu przez obie izby. Jeśli to się nie uda za pierwszym razem, istnieje wieloetapowa procedura uzgadniania stanowiska izb oraz ponawiania prób przyjęcia ustawy.
Izba Reprezentantów
Izba Reprezentantów jest formalnie izbą niższą, jednak w praktyce to ona odgrywa kluczową rolę w systemie politycznym. Izba składa się ze 150 członków wybieranych na trzyletnią kadencję. Stosuje się jednomandatowe okręgi wyborcze i ordynację preferencyjną. Miejsca w Izbie są podzielone między stany i terytoria proporcjonalnie do ich ludności.
Senat
Konstytucja Australii przewiduje, iż każdy stan będzie reprezentowany w Senacie przez taką samą liczbę członków. Liczba ta zmieniała się na przestrzeni dziejów Australii i obecnie wynosi po 12 senatorów z każdego stanu. Dodatkowo po dwa miejsca otrzymały oba terytoria wewnętrzne, co sprawia, iż łącznie Senat liczy 76 członków. Kadencja senatorów liczy 6 lat, przy czym co trzy lata (przy okazji każdych wyborów do Izby Reprezentantów) odnawia się połowę jego składu.
Władza wykonawcza
Władzę wykonawczą w Australii sprawuje król Australii jako formalna głowa państwa i zwierzchnik sił zbrojnych, kieruje także egzekutywą.
Monarcha i gubernator generalny
Król Australii posiada bardzo szerokie kompetencje, obejmujące m.in. prawo weta absolutnego wobec każdej z ustaw, mianowania premiera oraz gabinetu i skracania kadencji parlamentu. Posiada również wyłączność na wydawanie aktów wykonawczych do ustaw. Australia jest powiązana unią personalną z Wielką Brytanią, co oznacza, iż każdy nowy monarcha brytyjski staje się jednocześnie monarchą Australii.
Gubernator generalny
W zastępstwie króla, wszystkie jego funkcje na szczeblu federalnym wykonywane są przez gubernatora generalnego Australii. Decyzje takie jak rozpisanie wyborów czy zawetowanie ustawy podejmuje wyłącznie na wniosek premiera. Z kolei rozporządzenia wydaje tylko za radą Federalnej Rady Wykonawczej, w skład której wchodzą członkowie gabinetu.
Australia kto tu rządzi – Premier Australii
Faktycznym szefem egzekutywy jest premier Australii. Jest on mianowany przez gubernatora generalnego w imieniu monarchy przy czym nominację zawsze otrzymuje przywódca partii lub koalicji mającej większość w Izbie Reprezentantów. Wszyscy członkowie rządu muszą być członkami jednej z izb parlamentu.
Rząd i gabinet
Podobnie jak w Wielkiej Brytanii, w Australii pojęcia rządu i gabinetu nie są tożsame. Rząd obejmuje wszystkich parlamentarzystów powołanych przez premiera w skład egzekutywy. Znaczną część z nich stanowią tzw. junior ministers (zwani też outer ministry), kierujący pewnym wycinkiem polityki rządu pod nadzorem ministra – członka gabinetu, oraz parliamentary secretaries, na bieżąco reprezentujący rząd w określonej dziedzinie na forum parlamentu. W skład gabinetu wchodzą tylko wyżsi rangą ministrowie, z których każdy odpowiedzialny jest za szeroką dziedzinę polityki (np. sprawy zagraniczne, obrona) lub też kierowany przez niego dział administracji jest dla rządu szczególnie ważny.
Struktura administracyjna Australii
Australia dzieli się na sześć stanów i trzy terytoria wewnętrzne, przy czym Terytorium Jervis Bay nie posiada żadnego samorządu. Ponadto Australia posiada szereg niewielkich terytoriów zewnętrznych, do których jednak odnoszą się zupełnie odrębne zasady administracji, bliższe rozwiązaniom stosowanym w przypadku np. kolonii brytyjskich.
Monarchowie Australii
Od momentu powstania federacji w 1901 roku, Australia miała siedmiu monarchów. Pierwszym był Wiktoria Hanowerska, a obecnym jest Karol III.
Karol III – obecny monarcha Australii
Karol III, Z Bożej łaski król Australii i jego innych Królestw i Terytoriów, głowa Wspólnoty Narodów, jest obecnym królem Australii. Jego tytuł oficjalnie brzmi: „Charles III, by the Grace of God, King of Australia and His other Realms and Territories, Head of the Commonwealth”. Króla w Australii zastępuje gubernator generalny oraz gubernatorzy w poszczególnych stanach. Zwyczajowo pełnią oni urząd przez 5 lat.
Obecny rząd Australii
Niedawno Australijska Partia Pracy wróciła do władzy po dziewięciu latach spędzonych w opozycji. Pomimo tego, że głosy oddane w sobotnich wyborach parlamentarnych wciąż są liczone, to jednak Albanese został już zaprzysiężony na premiera.
Anthony Albanese – nowy premier Australii
Anthony Albanese po objęciu stanowiska premiera Australii wyraził swój zamiar skupienia się na połączeniu kraju i wykorzystaniu możliwości jakie ma, by dokonać zmian. Oprócz Albanese, zaprzysiężono również minister spraw zagranicznych, Penny Wong, minister finansów Katy Gallagher i ministra skarbu, Jima Chalmersa.
Prawo wyborcze w Australii
Zgodnie z prawem wyborczym Australii, wszyscy obywatele w wieku 18 lat i starsi mają obowiązek głosowania w wyborach federalnych, stanowych i terytorialnych, a także w referendach. Głosowanie jest ważne pod warunkiem, że osoba uprawniona do głosowania jest zarejestrowana w australijskim spisie wyborców.
Polityka zagraniczna Australii
Australia jest aktywnym członkiem Wspólnoty Narodów, Organizacji Narodów Zjednoczonych, G20, OECD i Światowej Organizacji Handlu, co pokazuje jej zaangażowanie w międzynarodowe sprawy. Australia jest również członkiem grupy Quad, który składa się z Indii, USA, Japonii i Australii.
Przyszłość polityki Australii
Przez lata, Australia jest pod wpływem różnych sił politycznych. Wielu obserwatorów zauważa, że kraj ten stoi obecnie na rozdrożu, z jednej strony dążąc do utrzymania silnych więzi z Wielką Brytanią, a z drugiej – do zacieśnienia relacji z rosnącymi mocarstwami Azji. Właśnie tutaj kluczowe staje się pytanie „Australia – kto rządzi?” i jak te decyzje wpłyną na przyszłość kraju.
Australia jest krajem o unikalnym systemie politycznym, który łączy elementy monarchii konstytucyjnej, federalizmu i demokracji parlamentarnej. Kraj ten ma skomplikowaną strukturę administracyjną, która obejmuje zarówno poziom federalny, jak i stanowy. Odpowiedź na pytanie „Australia – kto tu rządzi?” jest złożona i obejmuje wielu różnych aktorów, począwszy od króla, przez premiera, parlament, rząd i gabinet, aż po gubernatorów generalnych i stanowych.
Zobacz także:
